یادداشت‌های جشنواره فجر – ۱

کارت‌ها
جشنواره فجر همیشه آدم را غافلگیر می‌کند، اغلب با شوک‌های منفی. فکر می‌کنم بعد سی سال شرکت در جشنواره آن را خوب می‌شناسم. ولی اشتباه می‌کنم. پس از ماجراهایی که برای ماهنامه ۲۴ پیش آمد، اولین سالی‌ست که از طرف سایت «چهار» تقاضای کارت کرده‌ایم و هیچ تصوری ندارم که چه‌ تعداد کارت به‌مان خواهند داد. در نامه‌ی درخواست‌مان پنج کارت خواسته‌ایم و امیدوارم پیش از آغاز پیش‌فروش بلیت‌های سانسی تکلیف‌مان را مشخص کنند. امیدی بیهوده است. چند روز بیش‌تر به آغاز جشنواره نمانده و هنوز خبری نیست. نه در سایت جشنواره و نه اطلاع‌رسانی با پیامک. با بچه‌ها تماس می‌گیرم که محض احتیاط بلیت سانسی بخرند، چون نمی‌شود به این‌ها اعتماد کرد. اعلام کرده بودند که فقط به سایت‌های مجوزدار کارت خواهند داد و وقتی لیست تقاضاها را اعلام کردند بخش زیادی از تقاضاکنندگان فاقد مجوز بودند. به دوستان مطبوعاتی زنگ می‌زنم. می‌گویند احتمالا روز جلسه مطبوعاتی دبیر جشنواره اعلام می‌کنند که تکلیف کارت‌ها چیست. همه‌چیز با حدس و گمان جلو می‌رود. گزارش جلسه مطبوعاتی را می‌خوانم: اشاره‌ای به کارت‌ها نشده. تصادفا همان روز در دفتر جشنواره جهانی فجر هستم. متوجه می‌شوم دفتر جشنواره ملی هم در همان ساختمان است. می‌روم طبقه بالا. می‌گویند کارت‌ها منتقل شده به پردیس ملت. از پسری که پشت کامپیوتر نشسته می‌خواهم اسمم را چک کند. می‌گوید اسمم هست. اسم یکی دیگر از بچه‌ها را می‌گویم. اسمش نیست. می‌گویم با چه کسی باید صحبت کنم؟ می‌گویند آقای نجفی، که در پردیس ملت است. تلفن آقای نجفی را می‌گیرم. جواب نمی‌دهد. روز بعد به پردیس ملت می‌روم. هیچ‌کس در دفتر جشنواره نیست. چند نفر دیگر هم برای گرفتن کارت آمده‌اند. همه هاج و واج در و دیوار را نگاه می‌کنیم. کارگران مشغول کارند، طبق معمول در دقیقه نود. یکی خبر می‌گیرد که امروز کسی این‌جا نخواهد آمد. همه رفته‌اند افتتاحیه. از پردیس ملت می‌آیم بیرون. به دوستی زنگ می‌زنم تا شاید بتواند آقای نجفی را پیدا کند. او تلفن خانمی را در دفتر جشنواره می‌دهد. به آن خانم زنگ می‌زنم. می‌گوید این کارت‌ها دست من نیست. دست آقای لواسانی‌ست. تلفن آقای لواسانی را می‌دهد. جواب نمی‌دهد. پیامک می‌زنم. خودم را معرفی می‌کنم و درخواستم را می‌گویم. فقط می‌خواهم بدانم چند کارت صادر شده تا بچه‌ها تکلیف خودشان را بدانند. جواب نمی‌دهد. روز بعد روز آغاز جشنواره است. از این همه بی‌مسئولیتی خشمگینم. تمام شب در خواب و بیداری با مسئولان تحویل کارت مشغول جر و بحث‌ام. روز بعد نگهبان‌ها دم در ایستاده‌اند و کارت‌ها را چک می‌کنند. می‌گویم تازه قرار است کارتم را بگیرم. مرا حواله می‌دهد به کسی که گوشی به دست اسامی را با بالا چک می‌کند: «اسمتو بلند بگو تا چک کنم.» راهم می‌دهند تو. دخترخانمی پشت باجه دور خودش می‌چرخد و زیر لب غر می‌زند. پاکت‌های کارت‌های نشریات روی میز نامرتب قرار گرفته. اسم سایت را می‌گویم. پاکتی را دستم می‌دهد. داخلش دو کارت بیش‌تر نیست. می‌گویم چرا دو تا؟ می‌گوید بقیه تایید نشده‌اند. پسری آن‌طرف‌تر نشسته. می‌گوید تازه دومی را بدون اجازه‌ی آقای نجفی به‌تان دادم، وگرنه سهمیه‌تان یک کارت بیش‌تر نبود! می‌گویم آقای نجفی کجاست؟ می‌گویند اتاق بغل. دم در اتاق بغلی پسری کارت به سینه ایستاده. می‌گوید: «آقای نجفی نیست. توی طبقاته!» تا یکی دو ساعت بعد به آن‌جا سر می‌زنم. آقای نجفی در طبقات می‌ماند! به بچه‌ها خبر می‌دهم که از کارت خبری نیست. خشم دیشب جایش را استیصال گرفته. نگران آقای نجفی‌ام که در «طبقات» چه بلایی سرش آمده!

تختی (بهرام توکلی)
*
(ستاره از پنج)
فیلم مثل انشایی لوس و بی‌قریحه است که شاگردی خودشیرین آن را برای معلم انشای سنتی‌اش نوشته که درس اخلاق دوست دارد. پر از گزاره‌های یک‌خطی‌ست: «تختی مهربان بود.»، «تختی مردم‌دار بود.»، «تختی به آدم‌ها کمک می‌کرد.»، «تختی در فقر بزرگ شده بود.»… فیلم همه‌ی این گزار‌ه‌ها را به سطحی‌ترین شکلی تصویر کرده: تختی بچه‌ای‌ست که در گِل و شل غوطه می‌خورد. تختی مدام در خیابان به ابراز ارادت این و آن پاسخ می‌دهد. تختی مدام به آدم‌ها پول می‌دهد. تختی حتی با حسادت‌های هم‌تیمی‌هایش کنار می‌آید… و فیلم به این بسنده نکرده. نریشن پرگویی هست که همه‌ی این‌ها را دوباره و چندباره توضیح می‌دهد. نریشن پرگو و گزاره‌های یک‌خطی تصویری ادامه دارد: «تختی مشروب نمی‌خورد.»، «تختی به ناموس مردم نگاه نمی‌کرد»، «تختی غمخوار پدر مجنونش بود»، «تختی نماز می‌خواند»… و تختیِ فیلم مثل عروسکی «هالک‌وار» فقط یک صورتک است با چشم‌های همیشه بادکرده و یال‌وکوپال که به آدم‌ها نگاه نمی‌کند، لبخند ملایمی به لب دارد و خیلی کم حرف می‌زند. و همه‌ی این‌ها البته به خاطر این است که بازیگرش احتمالا نمی‌تواند بازی کند و قرار است فقط شبیه «آقاتختی» باشد. و فیلم (همچون تنگه ابوقریب) انگار فقط قرار است در خدمت گریمورش باشد. انگار تصمیم‌گیرنده، گریمور فیلم است. انگار گریمورش تهیه‌کننده‌اش است و توکلی بچه‌زرنگِ خودشیرینی‌ست که برای «گریمورش» مصالح فراهم می‌کند و حتی او را با سخاوت (یا شاید عافیت‌طلبی) در قصه‌پردازی کودکانه‌ی فیلم سهیم می‌کند.

توکلی را به جا نمی‌آورم. کارگردان آسمان زرد و مارادونا پشت هاله‌ای از مه ناپدید شده و جایش را داده به آدم کم‌هوشی که تماشاگرانش را هم کم‌هوش تصور می‌کند. توکلی قبلی را با شکست تجاری غم‌انگیز مارادونا به یاد می‌آورم و تصور می‌کنم که او در زندگی واقعی تصمیم گرفته از آدمی ایده‌آلیست (شبیه «تختی») بدل شود به آدمی که دلش می‌خواهد با قدرت کنار بیاید و فیلم‌هایی بسازد که به‌طرز متناقضی به سادگی درباره‌ی آدم‌هایی‌ست که با قدرت کنار نمی‌آیند! پروژه‌ی تختی رقت‌انگیزتر از چیزی‌ست که می‌شد تصور کرد. بازسازی سیاه‌وسفید خرابه‌های پر از گِل و شل و بچه‌های فقیر، و چشم‌انداز برفی خیابان‌هایی پر از ماشین‌های قدیمی، و بازسازی کافه‌ها‌ی پر از مشروب و رقص هلسینکی و استادیوم‌های پر از تماشاگران بی‌حجاب، همان‌قدر بی‌روح و آبکی‌ست که شمایل «هالک‌وار» تختی. فیلم هیچ‌چیز به اطلاعات ما از تختی اضافه نمی‌کند. موسیقی فیلم دمده و زیادی پرتاکید است. تنهایی تختی در میان زن‌های وراج و زیاده‌خواه، مردم سوءاستفاده‌گر فراموش‌کار و هم‌تیمی‌های حسود آدم را تحت تاثیر قرار نمی‌دهد چون تصویر فیلم از تختی زیادی قدیس‌وار و بی‌روح و هم‌سو با تصویرهای پیش‌ساخته است. روی تیتراژ پایانی تصاویر مستندی هست از مراسم خاک‌سپاری تختی. در این تصویرها انرژی نهفته‌ای‌ست که در تصویرهای بازسازی‌شده‌ی فیلم نیست. بازسازی واقعیت آن‌قدر هم که به نظر می‌رسد ساده نیست. اما احتمالا گریمورها این را نمی‌دانند.

معکوس (پولاد کیمیایی)
*
از مقایسه گریزی نیست. درواقع خود فیلم ما را به این مقایسه دعوت می‌کند، با قهرمان مرد صورت‌زخمی‌اش (بابک حمیدیان) که در گورستان ماشین‌ها زندگی می‌کند و با دوست بامزه‌اش (شهرام حقیقت‌دوست) دیالوگ‌های‌شان مدام جمله‌های «سنگ‌قبری» تحویل هم می‌دهند، در جست‌وجوی هویت گذشته‌اش است، و ناپدری ازکارافتاده‌ای که رسم رفاقت را به جا آورده، و دختر بچه‌پولداری (لیلا زارع) که مکانیکی بلد است و دوست دارد با بچه‌بامعرفت‌های کثیف و صورت‌زخمی دمخور باشد… و بعد ناگهان ماشین‌بازی و مسابقه‌ی مرگ و «آدم بده»ی اطلاعاتی و نگاه‌های چپ‌چپ و آرتیست‌بازی. همه‌ی این‌ها آدم را به مقایسه دعوت می‌کند. و می‌شود گفت فیلم پولاد دست‌کم در مقایسه با فیلم‌های این سال‌های پدرش قابل تحمل است. لیلا زارع و شهرام حقیقت‌دوست و علیرضا کمالی بسیار طبیعی‌تر و کم‌اغراق‌تر از بازیگران تیپیک مسعود کیمیایی در چنین فیلم‌هایی ظاهر شده‌اند (گرچه حمیدیان و زنجانپور همچنان همان شکلی هستند)، و دیالوگ‌ها کم‌تر از فیلم‌ها تیپیک کیمیایی گل‌درشت جلوه می‌کند. اما همه‌ی این‌ها متاسفانه باعث نمی‌شود با فیلمی استاندارد و قابل قبول روبه‌رو باشیم. منطق داستانی همچنان سست است و برای ماجراها به اندازه‌ی کافی زمینه‌چینی نمی‌شود، رابطه‌ها به شکلی ناگهانی جدی می‌شود و از همه بدتر اکشن کودکانه‌ای نیمه‌ی دوم فیلم را تحت تاثیر قرار داده. تدوین خرقه‌پوش مثل همیشه زیادی پرشتاب است و دکوپاژ فیلم زیادی پر از کلوزآپ است و موسیقی فیلم (حتی وسط دیالوگ‌ها) دست از سرمان برنمی‌دارد. مسابقه‌ی مرگ و زندگی فیلم برای سیصد میلیون تومان برگزار می‌شود که قرار است پول دیه‌ی تصادف قبلی قهرمان صورت‌زخمی باشد، درحالی‌که ماشین‌هایی که در این مسابقه به آتش کشیده می‌شوند به نظر می‌رسد بیش از سیصد میلیون قیمت‌شان باشد. این همان منطق کودکانه‌ای‌ست که فیلم پولاد از فیلم‌های پدرش به ارث برده. بااین‌حال برای تماشای فیلم بعدی پولاد بیش‌تر کنجکاوم تا فیلم دیگری از مسعود کیمیایی.

سال دوم دانشکده‌ی من (رسول صدرعاملی)
۱/۲
سفر دانشجویی و کمیته‌ی انضباطی و فلش‌بک، ایده‌ی اولیه‌ی فیلم‌نامه‌ای‌ست که ناگهان بدل می‌شود به ماجرای آنتونیونی. اگر فرهادی در الی، غرق شدن آنا را محور فیلم‌نامه‌ی دراماتیکش قرار داده بود و مسیر دیگری را رفته بود، این یکی واقعا مسیر رابطه‌ی عاطفی غیراخلاقی زوج اصلی فیلم آنتونیونی را محور قرار داده، که دلیل آشنایی‌شان دوست مشترک‌شان است که حالا در کماست. این موضوع هنوز هم بعد از پنجاه سال تکان‌دهنده است، یا دست‌کم می‌توانست باشد. ولی فیلم برای پرداختن به آن به جسارت بسیار بیش‌تری نیاز داشته، و به کارگردانی متفاوتی که از حد تجربه‌های سینمایی دودهه پیش صدرعاملی جلوتر برود. اما فیلم به نمایش لبخندهای زورکی دختر در هم‌جواری با دوست‌پسر دوستش و دیالوگ‌هایی معمولی بسنده می‌کند. و این‌ها واقعا کاری غیراخلاقی نمی‌کنند (در چنین فیلمی نمی‌توانند بکنند)، و این همه موش و گربه‌بازی و عذاب وجدان و غیره تعلیقی پوچ بیش‌تر نیست. شخصیت‌های فرعی (پدر و مادرها، دوست‌های دانشکده، مسولان دانشکده) هم به عروسک‌هایی سخنگو شبیهند که حرف‌های بدیهی تحویل می‌دهند. به نظر می‌رسد فیلم‌نامه عمدا نمی‌خواهد مایه‌های دراماتیکش را به اوج برساند (افشاگری کند، رسوایی به پا کند، داد و بی‌داد راه بیندازد). اما کار دیگری هم نمی‌کند. کارگردان هم به پیش بردن مکانیکی صحنه‌ها راضی‌ست. نتیجه فیلمی بلاتکلیف و خنثی‌ست که از فیلم‌های پانزده سال اخیر صدرعاملی فراتر نمی‌رود.

فیلم تصمیم گرفته از میان دو بازیگر جوانش (سها نیاستی و فرشته ارسطویی) دومی را به کما بفرستد و به اولی نقش اصلی را بدهد. درحالی‌که در بازی فرشته ارسطویی انرژی و مهارتی بود که فیلم با فرستادن او به کما خودش را از آن محروم کرد و درعوض سها نیاستی، با تصویر تیپیک و آشنایش بیش‌تر به درد نقش دوم می‌خورد. چه حیف!

Views: 3036